Łódzkie tramwaje i autobusy

Krańcówki tramwajowe
Strona główna

Krańcówki tramwajowe w Aleksandrowie Łódzkim

 
Krańcówka Aleksandrów w latach 1910 - 1943

 

Pierwsza krańcówka tramwajowa w Aleksandrowie Łódzkim na rynku. Wagon GE58 "Berlinka". W tle kościół św. Rafała i Michała Archaniołów. Zdjęcie wykonano prawdopodobnie w dniu otwarcia linii 25 lutego 1910 roku.
 
Nazwa krańcówki: Aleksandrów
Rodzaj: mijanka
Początek eksploatacji: 25 lutego 1910 r.
Koniec eksploatacji: w 1943 roku przeniesiona w inne miejsce
Linie: "Łódź - Aleksandrów" (1910 - 1943)
 

Komunikację tramwajową z Łodzi do Aleksandrowa Łódzkiego uruchomiono 25 lutego 1910 roku. Krańcówkę zlokalizowano na rynku (obecnie pl. Kościuszki). Mijanka zaczynała się na wysokości dzisiejszego skrzyżowania ulic Wojska Polskiego i 11 Listopada, a kończyła na wysokości obecnego Urzędu Miejskiego. Dalej w kierunku zachodnim znajdował się jeszcze kilkudziesięciometrowy pojedynczy tor.
Sieć trakcyjna była przystosowana do rolkowych odbieraków prądu i podwieszona do drewnianych słupów. Przez kilkanaście lat tramwajarze oprócz przepinania wagonów musieli również obracać odbieraki zgodnie z kierunkiem jazdy. Dopiero w drugiej połowie lat 20. XX w. w tramwajach podmiejskich zastosowano uniwersalne pantografy, a nową sieć typu płaskiego podwieszono do słupów stalowo-kratownicowych.
Nieznane są długości torów pierwszej aleksandrowskiej krańcówki. W 1943 roku wybudowano obok nową na obecnym pl. Kościuszki, a dotychczasową zlikwidowano.
 

Rysunek orientacyjny z układem torów krańcówki w latach 1910 - 1943
 
   

GE58 "Berlinka"- 5 podczas manewrów na krańcówce.
Rynek w Aleksandrowie Łódzkim.
Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź, lata 30. XX w.

   
     
Krańcówka Aleksandrów w latach 1943 - 1981
 
Krańcówka na pl. Kościuszki w Aleksandrowie Łódzkim. Foto: Zbigniew Szafrański; 07.1981 r.
 
Nazwa krańcówki: Aleksandrów
Rodzaj: mijanka
Początek eksploatacji: 1943 r.
Koniec eksploatacji: 21 lipca 1981 r.
Linie: "Łódź - Aleksandrów" (1943 - 1955), 44 (1956 - 1981)
 

Nową mijankę wybudowano w 1943 roku na placu obok jezdni. Usprawniono w ten sposób ruch kołowy w rejonie skrzyżowania oraz zwiększono bezpieczeństwo tramwajarzy przepinających wagony. Dokładna data budowy jest nieznana. Nową krańcówkę uwieczniono w archiwalnym filmie Aleksandrów Łódzki 1943. Na filmie widać m.in. układ torów, wagon silnikowy GE58 "Berlinka" oraz odstawione doczepy GE.
 

Mijanka przetrwała w niezmienionej formie do 1981 roku. Zmieniała się natomiast długość pojedynczego toru za nią. Prawdopodobnie przez kilkanaście lat po wojnie tor skręcający za mijanką w kierunku północnym pełnił również rolę bocznicy. Wedle wspomnień starszych mieszkańców Aleksandrowa dowożono tam np. węgiel na specjalnych platformach towarowych. Nie wiadomo jednak jaka była długość toru i do kiedy pełnił on rolę takiej bocznicy. Na planach MPK z 1967 roku nie wykazano bocznicy, a długość wynosiła 25 m. W późniejszym czasie powierzchnia użytkowa toru prawdopodobnie znów uległa zmianie, ponieważ w latach 1973 - 1977 na linii 44 kursowały również składy trzywagonowe, liczące ponad 30 metrów długości.

W 1974 roku obok krańcówki wybudowano kompleks parterowych budynków. W jednym z nich oddano do użytku punkt sprzedaży biletów oraz pomieszczenie dla pracownika spinającego wagony. Od 9 sierpnia do 2 września 1974 roku dokonano całkowitej wymiany torowiska na pl. Kościuszki. W tym czasie tramwaje manewrowały na mijance przy ulicy Kraszewskiego. Po zakończeniu remontu nawierzchnię placu pokryto asfaltem.
Od 1 sierpnia 1977 roku zlikwidowano składy trzywagonowe i obsługę konduktorską. Latem 1981 roku za mijanką rozpoczęto budowę nowej pętli. W tym czasie ruch na krańcówce odbywał się normalnie. Dwukierunkowe tramwaje manewrowały do 20 lipca 1981 roku. Dzień później oddano do użytku pętlę.
 

Rysunek orientacyjny z układem torów krańcówki w latach 1943 - 1981.
Długości torów na podstawie danych z 1967 r.
 
 

5N - 109 + 5ND tuż po przyjeździe z Łodzi.
Aleksandrów, krańcówka na pl. Kościuszki.
Foto: Hans Lehnhart, ze zbiorów Dariusz Walczaka; 19.09.1973 r.
 

 

5N - 122 + 5ND - 809 w trakcie manewrów na mijance.
W głębi widać prace przy budowie pętli.
Aleksandrów, krańcówka na pl. Kościuszki.

Foto: Zbigniew Szafrański; 07.1981 r.
 

   

5N - 32 + 5ND po zakończeniu manewrów na krańcówce. Skład gotowy do odjazdu w kierunku Łodzi.
Foto: Jiří Boháček; 1981 r.
 

   
Krańcówka Aleksandrów w latach 1981 - 1991
 
5N - 59 + 5ND na pętli w Aleksandrowie Łódzkim. Foto: Zbigniew Szafrański; 10.10.1982 r.
 
Nazwa krańcówki: Aleksandrów
Rodzaj: pętla lewostronna
Początek eksploatacji: 21 lipca 1981 r.
Koniec eksploatacji: 1 kwietnia 1991 r.
Linie: 44 (1981 - 1991)
 

Pętlę na pl. Kościuszki oddano do eksploatacji 21 lipca 1981 roku. Przystanki i punkt dyspozytorski nie uległy zmianie. Zlikwidowano natomiast etat dla pracownika spinającego wagony.
Nowe tory ułożono po zachodniej stronie placu za mijanką, która dla potrzeb pętli została w końcowej części przebudowana. Za mijanką tor skręcał do parku, a następnie przecinał jezdnię i biegł po jej zachodniej stronie (częściowo w zatoce). Nawierzchnia ówczesnej jezdni wyłożona była betonową trylinką. W końcowej fazie tor ponownie łączył się z dotychczasową mijanką. Dzięki wybudowaniu torowego łącznika, tzw. "esa", na pętli była możliwość ominięcia np. uszkodzonego składu bez konieczności cofania.

Pętla funkcjonowała niespełna 10 lat. Do marca 1989 roku linię 44 obsługiwały zmodernizowane składy 5N + 5ND oraz przegubowce 803N. W drugiej połowie lat 80. sporadycznie pojawiały się również składy 805Na. Przez ostatnie dwa lata linię obsługiwały niemal wyłącznie wagony 803N. W niedzielę wielkanocną 31 marca 1991 roku tramwaje po raz ostatni jeździły do Aleksandrowa Łódzkiego.
 

Rysunek orientacyjny z układem torów krańcówki w latach 1981 - 1991.
 
   

803N - 5166 na pętli w Aleksandrowie Łódzkim.
Foto: Hans Lehnhart.
Ze zbiorów Dariusza Walczaka; 1990 r.
 

   

Ostateczna decyzja o likwidacji pętli zapadła w 1995 roku. W pierwszej kolejności zdemontowano przewód jezdny sieci trakcyjnej. Następnie zalano asfaltem torowisko na skrzyżowaniu ulic Wojska Polskiego i 11 Listopada oraz w zachodniej jezdni na placu Kościuszki. Tory w parku stopniowo zarosły trawą, a ich fragmenty widoczne były tylko a alejkach.
W 2008 roku zakończono modernizację placu Kościuszki. Zdemontowano wówczas resztę słupów po sieci trakcyjnej oraz większość torowiska. Pozostawiono jedynie fragment pętli w parku. Tor obłożono betonową kostką. Dzięki jego ekspozycji pamięć o tramwaju w Aleksandrowie wciąż jest żywa.
 

Krzyżak torowy zwrotnicy na pętli w Aleksandrowie. Foto: Wojciech Dębski; 17.08.1997 r.
 

 

Nieczynny wjazd i wyjazd z pętli na pl. Kościuszki.
Foto: Wojciech Dębski; 10.1995 r.
 

 

Fragment pętli i dawnej mijanki na pl. Kościuszki.
Foto: Wojciech Dębski; 17.08.1997 r.
 

 

Zarośnięte torowisko i słupy sieci trakcyjnej na nieczynnej pętli w parku na pl. Kościuszki.
Foto: Wojciech Dębski; 17.08.1997 r.
 

 

Fragment nieczynnej pętli na pl. Kosciuszki.
Widok w kierunku zachodnim.
Foto: Wojciech Dębski; 25.05.2005 r.
 

 

Plac Kościuszki. Likwidacja fragment toru, który ocalał pod warstwą asfaltu.
Foto: Wojciech Dębski; 18.01.2008 r.
 

 

Plac Kościuszki. Likwidacja fragment toru, który ocalał pod warstwą asfaltu.
Foto: Wojciech Dębski; 18.01.2008 r.
 

 

Fragment parku na pl. Kościuszki z wyeksponowanym torem dawnej pętli tramwajowej.
Foto: Wojciech Dębski; 23.04.2008 r.
 

 

Fragment parku na pl. Kościuszki z wyeksponowanym torem dawnej pętli tramwajowej.
Foto: Wojciech Dębski; 23.04.2008 r.
 

   

Plac Kościuszki po przebudowie z restauracją "Herbrand".
Foto: Wojciech Dębski; 27.08.2008 r.
 

   

Krańcówki tramwajowe
Strona główna

 

Strona utworzona 31.03.2016

©
Wojciech Dębski
 Rozpowszechnianie oraz publikacja materiałów zawartych na tej stronie wyłącznie za zgodą autora.