|
TABOR TRAMWAJOWY
STRONA GŁÓWNA
|
|
Wagon silnikowy GE58 "Berlinka"
1901 - 1960
|
|
 |
|
|
GE58 "Berlinka" - 5 na
krańcówce w Aleksandrowie Łódzkim. Foto ze zbiorów MKM MPK-Łódź; lata
30. XX w.
|
|
Typ:
GE58 "Berlinka"
Producent: Union Elektricitäts-Gesellschaft,
Berlin
Lata budowy: 1900, 1901
Liczba pojazdów: 16
Numery taborowe: 1 - 16
Pierwszy przydział:
ŁWEKD, zajezdnie Chocianowice, Helenówek
Ostatni przydział:
MPK Łódź, zajezdnia Helenówek
Data wpisu pierwszego pojazdu: 17.01.1900 r.
Data skreślenia ostatniego pojazdu: 20.05.1960 r.
NADWOZIE
Konstrukcja: drewniana
Długość: 10880 mm
Szerokość: 2015 mm
Wysokość: 3300 mm
Ciężar własny: 14300 kg
Dach: drewniany, lekko owalny, pokryty kilkoma warstwami
płótna nasyconego farbą wodoodporną. Wzdłuż przedziału pasażerskiego świetlik
dachowy z uchylnymi okienkami.
Podłoga: drewniana z desek o grubości 30 mm
przytwierdzona do ostoi.
Drzwi zewnętrzne: brak
Drzwi wewnętrzne: jednoskrzydłowe przesuwne
ręcznie (oddzielały pomost od przedziału pasażerskiego) |
WNĘTRZE
Rodzaj siedzeń: drewniane ławki wzdłuż okien
Liczba miejsc siedzących: 30 (po modernizacji 36)
Liczba miejsc stojących: 21
Ogrzewanie: do lat 30. XX wieku brak
Oświetlenie: -
Wentylacja: za pomocą wąskich okien w przedziale
pasażerskim oraz świetlików dachowych
PODWOZIE
Liczba wózków: 2
Liczba osi: 4
Rozstaw osi: -
Średnica kół: 640 mm i 840 mm
Typ
silnika/moc:
GE58 B4
/ 2 x 23,6 kW
Hamulce: elektryczny - obsługiwany korbą
nastawnika oraz ręczny klockowy do umiejscawiania -
obsługiwany korbą
Odbierak prądu: typ rolkowy (1 szt.), po 1927 r.
pantograf nożycowy (1 szt.)
|
|
Wagony GE58 dostarczyła do Łodzi firma Russische Elektricitäts
Gessellschaft "Union", która była rosyjskim oddziałem UEG - Union
Elektricitäts-
Gesellschaft z Berlina. W Łodzi potocznie nazywano je
"Berlinkami". Wszystkie wagony przywieziono koleją na początku
1901 roku bez wyposażenia elektrycznego, które w Łodzi montowano pod
nadzorem specjalistów z UEG.
Wagony rozdzielono między zajezdnie ŁWEKD w Chocianowicach i
Helenówku.
Osobliwością "Berlinek" był ich przedział pasażerski, dzielony na
trzy części, z których niespełna 1/3 zajmował przedział II klasy. Za
nim znajdował się przedział bagażowy, w którym wożono również
przesyłki pocztowe. Posiadał on własne drzwi
zewnętrzne. Największy przedział klasy III zajmował prawie 2/3
powierzchni. Przedziały II i III klasy różniły się od siebie
siedzeniami. Te w wyższej klasie były wyposażone w pluszowe poduszki.
|
|
|
 |
 |
 |
|
Dostawa nowych GE58 do Łodzi.
Na pierwszym planie wozy nr 10 i 9.
Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; 01.1901 r.
|
Rozładunek nowych wagonów GE58 w Łodzi.
Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; 01.1901 r.
|
Nowe wagony GE58, jeszcze przed wprowadzeniem do ruchu,
w
niewykończonej hali zajezdni Chocianowice.
Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; 01.1901 r.
|
|
"Berlinki" były najdłużej eksploatowanymi
wagonami silnikowymi w historii łódzkich tramwajów. Włączono je do
ruchu w dniu 17 stycznia 1901 roku wraz z uruchomieniem pierwszej podmiejskiej
linii z Łodzi do Pabianic. Dwa dni później otworzono kolejną trasę z
Łodzi do Zgierza. Przez blisko 10 lat obsługę na tych trasach
zapewniały wyłącznie te wagony. W
1910 roku ŁWEKD uruchomiły kolejne linie podmiejskie - do Aleksandrowa
Łódzkiego, Konstantynowa Łódzkiego i Rudy Pabianickiej. Również i
tam skierowano wagony tego typu.
Wagony dopuszczone do ruchu w styczniu 1901 roku nie
posiadały oświetlenia z przodu. Biorąc pod uwagę okres zimowy z
długimi wieczorami oraz brak oświetlenia wzdłuż trasy, jazda w takich warunkach wydawała się wręcz
niemożliwa.
Montażu reflektorów dokonano zapewne dość szybko, jednak zdjęcia z
otwarcia linii pabianickiej jednoznacznie potwierdzają fakt, że wagony
takowego oświetlenia w dniu dopuszczenia do ruchu nie posiadały.
W pierwszych latach eksploatacji zmieniono dzwonek.
Ten umieszczony na korbie hamulca ręcznego, wzorem wagonów
miejskich, okazał się zbyt cichy. Przednia szyba dość skutecznie tłumiła
dźwięk, dlatego w celu poprawienia bezpieczeństwa zamontowano
dodatkowy dzwonek z czaszą umieszczoną na zewnątrz przedniej burty.
Pierwszych zmian konstrukcyjnych dokonano jeszcze przed
1910 rokiem. Na pomostach zamontowano drzwi zewnętrzne oraz przedłużono
stopnie wejściowe tak, aby podczas jazdy umożliwić konduktorowi
przejście między wagonami. Zlikwidowano przedział bagażowo-pocztowy, a
miejsce wewnątrz przeznaczono dla III klasy. Dodatkowe boczne drzwi
zlikwidowano, wstawiając w ich miejsce okno.
|
|
|
 |
 |
 |
|
GE58 "Berlinka - 8 z doczepą GE na krańcówce
przed budynkiem
Magistratu w Pabianicach.
Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; ok. 1905 r.
|
Obsługa GE58 "Berlinka" - 1 + doczepny U104 na linii lutomierskiej.
Foto: ze zbiorów Wojciecha Dębskiego;
koniec lat 30.
XX w.
|
GE58 "Berlinka" - 1 + doczepny U104 na linii lutomierskiej.
Łódź, ul. Legionów.
Foto: Emil Konrad; ok. 1940 r.
|
|
"Berlinki", do momentu zakupu w 1928 roku czteroosiowych Lilpopów, kursowały na
wszystkich zelektryfikowanych podmiejskich trasach. Po 1929 roku
dokonano podziału taboru między zajezdniami ŁWEKD. Nowe Lilpopy
przydzielono na Helenówek, U104 trafiły na Chocianowice,
natomiast "Berlinki" przejęły głównie obsługę linii aleksandrowskiej
(Helenówek) oraz linii konstantynowsko-lutomierskiej (Brus). Podział
ten utrzymał się w zasadzie do końca eksploatacji wozów czteroosiowych
starego typu, choć z pewnością zdarzały im się kursy na "nie swoich"
trasach.
Pod koniec lat 20. XX w. rolkowe odbieraki prądu zastąpiono
uniwersalnymi pantografami. Z przodu na burcie zamontowano
reflektor główny. Na początku lat 30. przedziały pasażerskie II i
III klasy wyposażono w ogrzewanie. W okresie okupacji przebudowano
ostatecznie ściany boczne wagonu, likwidując niesymetryczne,
łukowato zwieńczone okna w drewnianych ramach. Zastąpiły je
prostokątne okna w ramach mosiężnych.
|
|
|
 |
 |
 |
|
GE58 "Berlinka" - 10 + doczepny U104 na linii lutomierskiej.
Łódź, pl. Wolności.
Foto: Emil Konrad.
Ze zbiorów MKM MPK-Łódź; ok. 1940 r.
|
GE58 "Berlinka" - 15 + doczepny GE - 105 na linii aleksandrowskiej.
Łódź, pl. Wolności.
Foto: Emil Konrad.
Ze zbiorów MKM MPK-Łódź; ok. 1940 r.
|
GE58 "Berlinka" - 1016 (ex 16)
po modernizacji na linii
aleksandrowskiej jako
pociąg
dodatkowy w relacji
Żabieniec - Kochanówka.
Łódź, pętla Żabieniec (zachodnia)
Foto: Peter Boehm.
Ze zbiorów Łukasza Stefańczyka;
08.1958 r.
|
|
Po zakończeniu II
wojny światowej zajezdnie obsługujące do
tej pory wyłącznie linie podmiejskie zaczęły stopniowo przejmować
również obsługę linii miejskich. Na prośbę zakładów
pracy, szkół, uruchamiano również dodatki specjalne. Co jakiś czas
"Berlinki" pojawiały się na takich liniach również w centrum
Łodzi.
Dość istotne zmiany konstrukcyjne miały miejsce podczas ostatnich remontów kapitalnych, które wykonywano
wagonom w połowie lat 50 XX w. Przebudowano wówczas całkowicie
konstrukcję dachu, nadając mu beczkowaty kształt.
Pod koniec
dekady wagony zaczęto wycofywać z eksploatacji. Poniżej ich przydział
w pierwszej połowie 1958 roku.
Brus - 1001, 1003, 1004, 1005, 1006, 1007, 1008, 1009, 1012, 1013,
1014.
Helenówek - 1002, 1010, 1011, 1015, 1016.
28 maja 1958 roku
skreślono z inwentarza wóz 1003
z Brusa. Do końca 1958 roku
wyłączono z użytku kolejne dwa wagony - 1002 z Helenówka oraz 1004 z
Brusa. W dniu 21 stycznia 1960 roku wycofano na Brusie ostatnie trzy
"Berlinki" - 1001, 1006, 1012. Przez kilka kolejnych miesięcy na
inwentarzu zajezdni Helenówek figurował ostatni pasażerski
przedstawiciel tej serii - 1011. Skreślono go 20 maja 1960 roku.
Po zakończeniu eksploatacji osiem wagonów przeznaczono na gospodarcze.
Najczęściej pełniły rolę ruchomych magazynów. Najdłużej - do
30 listopada 1963 roku - wykorzystywano wozy 1007, 1008 i 1016. Kilka wagonów
trafiło również do osób prywatnych jako altany. Być może najdłużej
istniejącym egzemplarzem był 1009, który co najmniej do połowy lat 70.
stał na jednej z konstantynowskich działek (dawniej w Srebrnej). Do
czasów obecnych nie zachował się żaden egzemplarz.
|
|
 |
|
W sierpniu 1963 r. na ul.
Bielańskiej przy bloku nr 11 oddano do użytku świetlicę
dla dzieci pod nazwą "Jacek i Agatka". Za
świetlicę posłużyło nadwozie "Berlinki".
Źródło: "Dziennik Łódzki" - 3.09.1963
r. |
|
|
Stany
inwentarzowe
|
|
Rok |
Stan
na koniec roku |
Wpisano sztuk |
Numery taborowe pojazdów przyjętych na inwentarz |
Skreślono sztuk |
Numery taborowe pojazdów skreślonych z inwentarza |
|
1901 |
16 |
16 |
1 - 16 |
- |
|
|
1902 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1903 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1904 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1905 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1906 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1907 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1908 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1909 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1910 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1911 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1912 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1913 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1914 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1915 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1916 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1917 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1918 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1919 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1920 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1921 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1922 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1923 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1924 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1925 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1926 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1927 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1928 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1929 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1930 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1931 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1932 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1933 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1934 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1935 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1936 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1937 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1938 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1938 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1939 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1940 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1941 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1942 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1943 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1944 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1945 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1946 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1947 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1948 |
16 |
- |
|
- |
|
|
W 1948 r. zmieniono numery
wagonów 1 - 16 na 1001 - 1016 |
|
1949 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1950 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1951 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1952 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1953 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1954 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1955 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1956 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1957 |
16 |
- |
|
- |
|
|
1958 |
13 |
- |
|
3 |
1002, 1003,
1004 |
|
1959 |
6 |
- |
|
7 |
1005, 1007,
1008, 1010, 1013, 1014, 1016 |
|
1960 |
- |
- |
|
6 |
1001, 1006,
1009, 1011, 1012, 1015 |
|
|
TABOR TRAMWAJOWY
STRONA GŁÓWNA
|
|
© Wojciech Dębski, 01.06.2009
Rozpowszechnianie i publikacja materiałów zawartych na tej stronie
wyłącznie za zgodą autora.
|
