Łódzkie tramwaje i autobusy

Łódzkie tramwaje i autobusy
Strona poświęcona historii komunikacji miejskiej w Łodzi i okolicach

Wagon silnikowy GE58 "Berlinka"
1901 - 1960

GE58 - 5 na krańcówce w Aleksandrowie Łódzkim. Foto ze zbiorów MKM MPK-Łódź; lata 30. XX w.

Typ: GE58 "Berlinka"
Producent: Rosyjsko-Bałtycka Fabryka Wagonów w Rydze (RUSSO-BAŁT)
Rok budowy: 1900
Liczba pojazdów: 16
Numery taborowe: 1 - 16
Pierwszy przydział: ŁWEKD, zajezdnie Chocianowice, Helenówek
Ostatni przydział: MPK Łódź, zajezdnia Helenówek
Data wpisu pierwszego pojazdu: 17.01.1900 r.
Data skreślenia ostatniego pojazdu: 20.05.1960 r.

NADWOZIE
Konstrukcja: drewniana
Długość: 10880 mm
Szerokość: 2015 mm
Wysokość: 3300 mm
Ciężar własny: 14300 kg
Dach: drewniany, lekko owalny, pokryty kilkoma warstwami płótna nasyconego farbą wodoodporną. Wzdłuż przedziału pasażerskiego świetlik dachowy z uchylnymi okienkami.
Podłoga: drewniana z desek o grubości 30 mm przytwierdzona do ostoi.
Drzwi zewnętrzne: brak
Drzwi wewnętrzne: jednoskrzydłowe przesuwne ręcznie (oddzielały pomost od przedziału pasażerskiego)

WNĘTRZE
Rodzaj siedzeń: drewniane ławki wzdłuż okien
Liczba miejsc siedzących: 30 (po modernizacji 36)
Liczba miejsc stojących: 21
Ogrzewanie: do lat 30. XX wieku brak
Oświetlenie: -
Wentylacja: za pomocą wąskich okien w przedziale pasażerskim oraz świetlików dachowych

PODWOZIE
Liczba wózków: 2
Liczba osi: 4
Rozstaw osi: -
Średnica kół: 640 mm i 840 mm
Typ silnika/moc: GE58 B4 / 2 x 23,6 kW
Hamulce: elektryczny - obsługiwany korbą nastawnika oraz ręczny klockowy do umiejscawiania - obsługiwany korbą

Odbierak prądu: typ rolkowy (1 szt.), po 1927 r. pantograf nożycowy (1 szt.)

Wagony GE58 dostarczyła do Łodzi firma Russische Elektricitäts Gessellschaft "Union", która była rosyjskim oddziałem UEG - Union Elektricitäts- Gesellschaft z Berlina. W Łodzi potocznie nazywano je "Berlinkami". Wszystkie wagony przywieziono koleją na początku 1901 roku bez wyposażenia elektrycznego, które w Łodzi montowano pod nadzorem specjalistów z UEG. Wagony rozdzielono między zajezdnie ŁWEKD w Chocianowicach i Helenówku.

Osobliwością wagonów był ich przedział pasażerski, dzielony na trzy części, z których niespełna 1/3 zajmował przedział II klasy. Za nim znajdował się przedział bagażowy, w którym wożono również przesyłki pocztowe. Posiadał on własne drzwi zewnętrzne. Największy przedział klasy III zajmował prawie 2/3 powierzchni. Przedziały II i III klasy różniły się od siebie siedzeniami. Te w wyższej klasie były wyposażone w pluszowe poduszki.


Dostawa nowych GE58 do Łodzi. Kolejno wozy nr: 10, 9, 7, 2 Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; 1900 r.		Rozładunek nowego wagonu GE58 w Łodzi. Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; 1900 r.

Nowe GE58 jeszcze przed wprowadzeniem do eksploatacji. Łódź, wnętrze hali zajezdni. Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; styczeń 1901 r.		GE58 - 8 + doczepny GE na linii pabianickiej. Pabianice. Krańcówka na rynku przy Magistracie. Foto: ze zbiorów MKM MPK-Łódź; 1905 lub 1906 r.

"Berlinki" były najdłużej eksploatowanymi wagonami silnikowymi w historii łódzkich tramwajów. Włączono je do ruchu w dniu 17 stycznia 1901 roku wraz z uruchomieniem pierwszej podmiejskiej linii z Łodzi do Pabianic. Dwa dni później otworzono kolejną trasę z Łodzi do Zgierza. Przez blisko 10 lat obsługę na tych trasach zapewniały wyłącznie te wagony. W 1910 roku ŁWEKD uruchomiły kolejne linie podmiejskie - do Aleksandrowa Łódzkiego, Konstantynowa Łódzkiego i Rudy Pabianickiej. Również i tam skierowano wagony tego typu.

Wagony dopuszczone do ruchu w styczniu 1901 roku nie posiadały oświetlenia z przodu. Biorąc pod uwagę okres zimowy z długimi wieczorami oraz brak oświetlenia wzdłuż trasy, jazda w takich warunkach wydawała się wręcz niemożliwa. Montażu reflektorów dokonano zapewne dość szybko, jednak zdjęcia z otwarcia linii pabianickiej jednoznacznie potwierdzają fakt, że wagony takowego oświetlenia w dniu dopuszczenia do ruchu nie posiadały.

W pierwszych latach eksploatacji zmieniono dzwonek. Ten umieszczony na korbie hamulca ręcznego, wzorem wagonów miejskich, okazał się zbyt cichy. Przednia szyba dość skutecznie tłumiła dźwięk, dlatego w celu poprawienia bezpieczeństwa zamontowano dodatkowy dzwonek z czaszą umieszczoną na zewnątrz przedniej burty.
Pierwszych zmian konstrukcyjnych dokonano jeszcze przed 1910 rokiem. Na pomostach zamontowano drzwi zewnętrzne oraz przedłużono stopnie wejściowe tak, aby podczas jazdy umożliwić konduktorowi przejście między wagonami. Zlikwidowano przedział bagażowo-pocztowy, a miejsce wewnątrz przeznaczono dla III klasy. Dodatkowe boczne drzwi zlikwidowano, wstawiając w ich miejsce okno.


Pamiątkowe zdjęcie obsługi tramwaju. GE58 - 1 + doczepny U104 na linii lutomierskiej. Łódź, krańcówka Bałucki Rynek Foto: ze zbiorów Wojciecha Dębskiego; okres 1936 - 1939.		GE58 - 1 + doczepny U104 na linii lutomierskiej. Łódź, ul. 11 Listopada. Foto: Emil Konrad; ze zbiorów MKM MPK-Łódź; okres 1940 - 1943.

GE58 - 10 + doczepny U104 na linii lutomierskiej. Łódź, pl. Wolności. Foto: Emil Konrad, ze zbiorów MKM MPK-Łódź; okres 1940 - 1943.		GE58 - 15 + doczepny GE - 105 na linii aleksandrowskiej. Łódź, pl. Wolności. Foto: Emil Konrad, ze zbiorów MKM MPK-Łódź; okres 1940 - 1943.

GE58 do momentu zakupu w 1928 roku czteroosiowych Lilpopów kursowały na wszystkich zelektryfikowanych podmiejskich trasach. Po 1929 roku dokonano podziału taboru między zajezdniami ŁWEKD. Nowe Lilpopy przydzielono na Helenówek, U104 trafiły na Chocianowice, natomiast "Berlinki" przejęły głównie obsługę linii aleksandrowskiej (Helenówek) oraz linii konstantynowsko-lutomierskiej (Brus). Podział ten utrzymał się w zasadzie do końca eksploatacji wozów czteroosiowych starego typu, choć z pewnością zdarzały im się kursy na "nie swoich" trasach.

Pod koniec lat 20. XX w. rolkowe odbieraki prądu zastąpiono uniwersalnymi pantografami. Z przodu na burcie zamontowano reflektor główny. Na początku lat 30. przedziały pasażerskie II i III klasy wyposażono w ogrzewanie. W okresie okupacji przebudowano ostatecznie ściany boczne wagonu, likwidując niesymetryczne, łukowato zwieńczone okna w drewnianych ramach. Zastąpiły je prostokątne okna w ramach mosiężnych.

GE58 - 1016 (ex 16) na linii specjalnej: Żabieniec - Kochanówka.
Łódź, krańcówka Żabieniec (pętla zachodnia).
Foto: Peter Boehm, ze zbiorów Łukasza Stefańczyka; 08.1958 r.

Po zakończeniu II wojny światowej zajezdnie obsługujące do tej pory wyłącznie linie podmiejskie zaczęły stopniowo przejmować również obsługę linii miejskich. Na prośbę zakładów pracy, szkół, uruchamiano również dodatki specjalne. Co jakiś czas "Berlinki" pojawiały się na takich liniach również w centrum Łodzi.

Dość istotne zmiany konstrukcyjne miały miejsce podczas ostatnich remontów kapitalnych, które wykonywano wagonom w połowie lat 50 XX w. Przebudowano wówczas całkowicie konstrukcję dachu, nadając mu beczkowaty kształt.

Pod koniec dekady wagony zaczęto wycofywać z eksploatacji. Poniżej ich przydział w pierwszej połowie 1958 roku.
Brus - 1001, 1003, 1004, 1005, 1006, 1007, 1008, 1009, 1012, 1013, 1014.
Helenówek - 1002, 1010, 1011, 1015, 1016.

28 maja 1958 roku skreślono z inwentarza wóz 1003 z Brusa. Do końca 1958 roku wyłączono z użytku kolejne dwa wagony - 1002 z Helenówka oraz 1004 z Brusa. W dniu 21 stycznia 1960 roku wycofano na Brusie ostatnie trzy "Berlinki" - 1001, 1006, 1012. Przez kilka kolejnych miesięcy na inwentarzu zajezdni Helenówek figurował ostatni pasażerski przedstawiciel tej serii - 1011. Skreślono go 20 maja 1960 roku.

Po zakończeniu eksploatacji osiem wagonów przeznaczono na gospodarcze. Najczęściej pełniły rolę ruchomych magazynów. Najdłużej - do 30 listopada 1963 roku - wykorzystywano wozy 1007, 1008 i 1016. Kilka wagonów trafiło również do osób prywatnych jako altany. Być może najdłużej istniejącym egzemplarzem był 1009, który co najmniej do połowy lat 70. stał na jednej z konstantynowskich działek (dawniej w Srebrnej). Do czasów obecnych nie zachował się żaden egzemplarz.

W sierpniu 1963 roku na ul. Bielańskiej przy bloku nr 11 oddano do użytku świetlicę
dla dzieci pod nazwą "Jacek i Agatka". Za świetlicę posłużyło nadwozie "Berlinki".
Źródło: "Dziennik Łódzki" - 3.09.1963 r.

Stany inwentarzowe

Rok	Stan na koniec roku	Wpisano sztuk	Numery taborowe pojazdów przyjętych na inwentarz	Skreślono sztuk	Numery taborowe pojazdów skreślonych z inwentarza
1901	16	16	1 - 16	-
1902	16	-		-
1903	16	-		-
1904	16	-		-
1905	16	-		-
1906	16	-		-
1907	16	-		-
1908	16	-		-
1909	16	-		-
1910	16	-		-
1911	16	-		-
1912	16	-		-
1913	16	-		-
1914	16	-		-
1915	16	-		-
1916	16	-		-
1917	16	-		-
1918	16	-		-
1919	16	-		-
1920	16	-		-
1921	16	-		-
1922	16	-		-
1923	16	-		-
1924	16	-		-
1925	16	-		-
1926	16	-		-
1927	16	-		-
1928	16	-		-
1929	16	-		-
1930	16	-		-
1931	16	-		-
1932	16	-		-
1933	16	-		-
1934	16	-		-
1935	16	-		-
1936	16	-		-
1937	16	-		-
1938	16	-		-
1938	16	-		-
1939	16	-		-
1940	16	-		-
1941	16	-		-
1942	16	-		-
1943	16	-		-
1944	16	-		-
1945	16	-		-
1946	16	-		-
1947	16	-		-
1948	16	-		-
W 1948 r. zmieniono numery wagonów 1 - 16 na 1001 - 1016
1949	16	-		-
1950	16	-		-
1951	16	-		-
1952	16	-		-
1953	16	-		-
1954	16	-		-
1955	16	-		-
1956	16	-		-
1957	16	-		-
1958	13	-		3	1002, 1003, 1004
1959	6	-		7	1005, 1007, 1008, 1010, 1013, 1014, 1016
1960	-	-		6	1001, 1006, 1009, 1011, 1012, 1015

TABOR TRAMWAJOWY
STRONA GŁÓWNA